गलत प्रथाको विषयमा बोल्न सकेका छैनन् ?

तर ति सबै वाचा हराए , हुरीले बगाएको जस्तो ३२ वर्ष अघि म सुदूरपश्चिममा जाँदा महिलाहरु आफ्नो समस्याको विषयमा बोल्दै सक्दैनथे । त्यहाको भन्ने चलन नै छ, ‘तराइमा गोरु नहुनु, सुदूरपश्चिममा महिला नहुनु’ किनकी त्यहाँको महिलाको जिन्दगी धेरै कष्ठकर थियो ।

त्यो समयको घटनाहरु मेरो मस्तिष्कमा कहिल्यै नहट्ने गरी बसेको छ । आजभन्दा २५ वर्षअगाडि म अछामको मंगलसेनको उकालो बाटो हिँडिरहेको थिए । उक्त बाटो मलाई रित्तै हिँड्न पनि १२ घण्टा लागेको थियो ।

म त्यहाँबाट फर्कदै गर्दा महिलाहरु उक्त उकालोबाटो सिमेन्टको भारी बोकेर हिँड्दै थिए । त्यहाँ केही व्यपारीहरु खच्चडबाट व्यापारीक सामान पनि लैजाँदै थिए । भारतबाट फर्किएका लाहुरेहरु भरियाको साथमा रेडियो बोकेर गीत बजाउँदै उकालो चड्दै थिए ।

त्यहिँ उकालो बाटोमा २५–३० केजीको भारी बोकेर उकालो चड्दै गरेको महिला देखेरमा मलाई निकै पीडा भयो । १२ घण्टाको उकालो बाटोमा २५–३० केजीको भारी बोकेर घन्टौं हिड्दा उनीहरुको स्वास्थ्य धेरै असर पर्थ्यो । उनीहरुले बोकेको भारी देखेर मेरो मन निकै गह्रौं भयो । त्यसपछि खच्चड लिएर जाने एकजना व्यक्तिलाई मैले भने, ‘यसरी ठूला भारी बोक्दा महिलाहरुको स्वास्थ्यमा असर पर्छ । बरु खच्चडमा राखेर लगे हुथ्यो नि !’ ति व्यक्तिले ‘यस्तो उकालोमा सिमेन्टको भारी बोक्न खच्चडलाई गाह्रो भइहाल्छ नि ! यो त महिलाहरुले नै लगिहाल्छन् नि !’ भन्ने जावाफ दिए । गह्रौं सामाग्री बोक्दा महिलामा पाठेघरको समस्या देखिन्छ ।

सुदूरपश्चिममा महिलाको यो दयानीय अवस्था देखेर त्यो कुराले मेरो मनमा घोच्यो ।

मेरो पूर्खा पनि सुदूपश्चिमकै हुनुहुन्थ्यो, त्यतिबेला हाम्रा बाजे त्यहाँबाट बसाइँ नसरेको भए, मेरो अवस्था पनि यही महिलाहरुको जस्तै हुन्थ्यो होला भन्ने लाग्यो ।

२०४६ सालको आन्दोलनपछि अरु धेरै विषयहरु राजनीतिक मुद्दाको रुपमा उठेपनि महिलाको जीवनसँग जोडिएको छाउपडी, महिनावारी लगायत प्रजनन् स्वस्थ्य अधिकारको विषयमा आवाज उठ्दैन थियो । त्यतिबेला हामीले यो विषयमा बोल्दा अनौठो कुरा जस्तै हुन्थ्यो ।

तर पछिपछि पत्रकारहरुले सञ्चार माध्यय मार्फत यो विषयमा कलम चलाउन थाले । सबैले छाउपडी को विषयमा आवाज उठाउन थालेपछि अहिले सरकारले छाउपडी कुरीति र गैरकानूनी हो भनेको छ ।

यद्यपी सरकारले छाउपडी प्रथालाई गैर कानूनी हो, भनेपनि यो व्यवहारमा भने अझै लागू भएको छैन । यसले वास्तविक जीवनमा प्रभाव पारेको छैन ।

छाउपडीको कानून कार्यान्वयन नआउनुको कारण यो विषय राजनीतिक मुद्दा नबन्नु नै हो । त्यहाँबाट निर्वाचन हुने कुनै पनि राजनीतिक दलहरुले यस विषयलाई राजनीतिक मुद्दा बनाएनन् । त्यहाँकै जनताको भोटले निर्वाचित भएका कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा, नेकपाका भीम रावल लगायत त्यस क्षेत्रका सबै राजनीतिज्ञलाई छाउपडी प्रथा गलत हो भन्ने थाहा छ । तर, उहाँहरुले यो विषयलाई राजनीतिक बहसमा ल्याउन सकेका छैनन् ।

किनकी त्यहाँ छाउपडि प्रथाले धार्मिक र सांस्कृतिक रुपमा जरा गाडेको छ ।

सर्वोच्च अदालतले आजभन्दा १० वर्ष अगाडि नै छाउपडी प्रथा कुप्रथा हो भनेर यो प्रथा हटाउन सरकारलाई आदेश दिइसकेको छ । तर अदातलको आदेश कार्यन्वयन गर्न कसैले चासो दिएनन् ।

धेरै समय कुरा उठेपछि बल्लतल्ल अहिले छाउपडीको विषयमा कानून बन्यो । अहिले थोरै संख्यामा भनेपनि महिलाहरु छाउगोठमा बस्न छोड्यौं भन्नुहुन्छ । मैले यसलाई पनि सकारात्मक रुपमा लिएको छु ।