आज छठ पर्वको मुख्य दिन : कमलपोखरी,वागमती र विष्णुमतीलगायत नदी किनारमा विशेष सजावट

काठमाडौं । आज कार्तिक शुक्ल षष्ठी अर्थात् छठ पर्वको मुख्य दिन। व्रतालुले दिनभर निर्जल व्रत बसेर बेलुकी अस्ताउँदो सूर्यलाई अघ्र्य दिने परम्परा अनुसार पर्वलाई विधिपूर्वक सम्पन्न गर्ने तयारीमा छन्। बिहानै स्नान गरी व्रतालुले दिनभर पानी पनि नखाई व्रत बस्ने परम्परा छ भने बेलुकी अस्ताउँदो सूर्यलाई अघ्र्य दिँदै व्रतको समापन गरिन्छ।

छठ पर्व कार्तिक शुक्ल चतुर्थीदेखि सप्तमीसम्म मनाइन्छ। सूर्यदेवको आराधना, पूजा र उपासना गरेर मनाइने यस पर्वले धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्व बोकेको छ। पौराणिक ग्रन्थ महाभारत अनुसार, पाण्डवहरू अज्ञातवासमा रहँदा सूर्यदेवको आराधना गरी गुप्तवास सफल भएको बताइएको छ। त्यस समयमा पाण्डवहरू विराट राजाको दरबारमा बसेको र सूर्यपूजाले सफलता मिल्ने विश्वास राखिएको थियो। लोककथन अनुसार त्यतिबाटै छठ पर्वको परम्परा थालिएको हो।

सूर्य पुराणमा उल्लेख छ कि सर्वप्रथम अत्रिमुनिकी पत्नी अनुसूर्यले छठ व्रत गरेकी थिइन्। यसले उनलाई अटल सौभाग्य र पतिप्रेम प्राप्त भएको विश्वास गरिन्छ। सूर्यदेवको किरणबिना कुनै पनि जीव, वनस्पति वा रुख, बिरुवा जीवित रहन सक्दैन। सूर्यको किरणबाट अनेक रोगको उपचारसमेत सम्भव भएको पाइन्छ। साम्व पुराणमा उल्लेख छ कि साम्व सूर्य कुष्ठरोगबाट पीडित थिए, तर सूर्यको आराधनाले रोगमुक्त भए। त्यसैले छठ पर्वमा व्रत बस्दा स्वास्थ्य, समृद्धि र परिवारको भलो हुने विश्वास गरिएको छ।

पर्वको व्रतविधि पनि परम्परागत रूपमा विधिपूर्वक चल्दै आएको छ। कार्तिक शुक्ल चतुर्थीको दिन व्रतालुले स्नान गरी एक छाक खाएर व्रत बस्छन्। पञ्चमीमा सखर हालेर बनाइएको खीर षष्ठी मातालाई अर्पण गरी प्रसादस्वरूप खाने र नुन नखाई फलाहार गर्ने प्रथा छ। छठ पर्वको मुख्य दिन षष्ठीमा कठोर निराहार व्रत बसेर अस्ताउँदो सूर्यलाई अघ्र्य दिइन्छ। त्यसपछि सप्तमीको दिन बिहान उदाउँदो सूर्यलाई पूजा गरी विधिपूर्वक अघ्र्य दिइएको पछि पर्वको समापन हुन्छ।

व्रतालुले दिनभर सात्विक खानपान गरेर शुद्ध रहँदा, परिवारका सबै सदस्यहरूको स्वास्थ्य र सुख-शान्ति प्राप्त हुने जनविश्वास छ। केही व्रतालुले कोजाग्रत पूर्णिमापछि सात्विक भोजन गरेर व्रत पूरा गर्ने गर्दछन्। आर्थिक अभाव भएका मानिसहरू भिक्षा मागेर भए पनि पर्व मनाउने गर्छन्।

छठ पर्वको महत्व मात्र धार्मिक नभएर सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिबाट पनि ठूलो छ।  २०४६ अघि यो पर्व मुख्य रूपमा तराई क्षेत्रमा सीमित थियो। त्यसपछिका वर्षहरूमा सरकारले यसलाई राष्ट्रिय पर्वको रूपमा सार्वजनिक बिदासहित मनाउने व्यवस्था गरेको छ। राजधानी काठमाडौंमा गुह्येश्वरी, गौरीघाट, कमलपोखरी, वागमती, नख्खु र विष्णुमतीलगायत नदी किनारहरूमा विशेष सजावट गरी व्रतालुको तयारी गरिएको छ।

वर्तमान समयमा छठ पर्वलाई राष्ट्रिय पर्वको रूपमा मनाउँदा, समुदायहरूबीच एकता, सहयोग र सामाजिक मेलमिलाप पनि बलियो हुने गरेको छ। व्रतालुले कठोर व्रत बस्नु मात्र नभई सूर्यको किरणबाट स्वास्थ्य लाभ, रोगमुक्ति र जीवनमा समृद्धि प्राप्त हुने विश्वास पनि राखिन्छ। यसरी छठ पर्वले धार्मिक भक्ति, सामाजिक मेलमिलाप र सांस्कृतिक पहिचान सबैलाई समेटेको छ।

यसरी विधिपूर्वक मनाइँदै गरेको छठ पर्वले नेपाली समाजमा धर्म, संस्कृति र परम्परालाई जीवित राख्ने महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ। आज अस्ताउँदै गरेको सूर्यलाई अघ्र्य दिँदै व्रतालुले आफ्नो जीवनमा समृद्धि, सुख-शान्ति र परिवारको भलोको कामना गरेका छन्।